---

Książka „Fundamenty nowego procesu karnego” pod redakcją Jerzego Skorupki i Artura Kowalczyka to publikacja, która pojawia się w kluczowym momencie dla polskiego prawa karnego procesowego. Stanowi ona zbiór tekstów będących pokłosiem IX Wrocławskiego Seminarium Karnoprocesowego, które odbyło się w kwietniu 2024 roku na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego (Strona Główna – Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii). Impulsem do podjęcia tej tematyki była nie tylko zmiana polityczna i oczekiwanie gruntownych reform, ale także głęboka potrzeba przemyślenia i zdefiniowania na nowo aksjologicznych oraz systemowych podstaw polskiego procesu karnego.

Fundamenty nowego procesu karnego

To przede wszystkim próba odpowiedzi na pytanie, jakie wartości, zasady i mechanizmy powinny stanowić fundament przyszłego modelu postępowania karnego w Polsce. Autorzy, wybitni przedstawiciele nauki i praktyki prawa, wychodzą z założenia, że obecny, wielokrotnie nowelizowany Kodeks postępowania karnego z 1997 roku wyczerpał swoje możliwości adaptacyjne i nie odpowiada już wyzwaniom współczesności. Zmiany punktowe, dokonywane w ostatnich latach, nie tylko nie poprawiły sytuacji, ale często prowadziły do naruszenia standardów rzetelnego procesu i pogłębiły chaos legislacyjny. Powrót do stanu sprzed kontrowersyjnych nowelizacji z lat 2016–2023 nie jest rozwiązaniem wystarczającym – potrzebna jest całościowa, systemowa reforma, oparta na jasno zdefiniowanych wartościach i celach.

Książkę otwiera refleksja nad aksjologią nowego procesu karnego. Maria Rogacka-Rzewnicka podkreśla, że nie chodzi o rewolucyjne zerwanie z tradycją, lecz o twórcze wykorzystanie dotychczasowych doświadczeń i wiedzy, przy jednoczesnym otwarciu na nowe wyzwania. Autorzy wskazują, że fundamenty przyszłego procesu karnego muszą być budowane na równowadze między interesem społecznym a ochroną praw jednostki. Wartości takie jak rzetelność procesu, kontradyktoryjność, równowaga stron, domniemanie niewinności czy prawo do obrony nie mogą być traktowane jako deklaracje – muszą być realnie zagwarantowane przez system.

Ważnym wątkiem jest koncepcja dualistycznego modelu procesu karnego, którą rozwija Paweł Wiliński. Wskazuje on, że współczesny proces karny nie jest już jednolity – istnieje potrzeba wyodrębnienia dwóch równoległych ścieżek: uproszczonej, konsensualnej dla spraw prostych, oraz klasycznej, kontradyktoryjnej dla spraw złożonych i spornych. Takie podejście pozwala z jednej strony na efektywność i szybkość postępowania, z drugiej – zapewnia pełnię gwarancji procesowych tam, gdzie są one niezbędne. W tym ujęciu model „dwóch prędkości” staje się odpowiedzią na rosnącą liczbę spraw, przeciążenie sądów i potrzebę indywidualizacji reakcji na przestępstwo.

Jarosław Zagrodnik analizuje z kolei problematykę przygotowania sprawy pod osąd, podkreślając konieczność jasnego rozdzielenia funkcji postępowania przygotowawczego i głównego. Zwraca uwagę na niebezpieczeństwo nadmiernej roli postępowania przygotowawczego, które może prowadzić do osłabienia gwarancji procesowych i sprowadzenia sądu do roli kontrolera ustaleń dokonanych przez prokuraturę. Proponuje model, w którym postępowanie przygotowawcze ogranicza się do niezbędnych czynności pozwalających na wniesienie aktu oskarżenia lub zakończenie sprawy w trybie konsensualnym, natomiast pełne rozpoznanie sporu i przeprowadzenie dowodów odbywa się na rozprawie głównej, przed sądem.

W książce nie brakuje także głosów dotyczących udziału stron w procesie, pozycji pokrzywdzonego, potrzeby wzmocnienia roli obrony, a także zgodności przyszłego modelu z konstytucyjnymi i europejskimi standardami praworządności. Autorzy podkreślają, że proces karny nie może być narzędziem doraźnej polityki, lecz musi być stabilnym, przewidywalnym i sprawiedliwym mechanizmem rozwiązywania konfliktów wywołanych przestępstwem. Wskazują, że nowoczesny proces karny powinien być oparty na jasnej aksjologii, przejrzystych zasadach i elastyczności, pozwalającej na dostosowanie do różnorodnych sytuacji i potrzeb uczestników postępowania.

Publikacja adresowana jest do szerokiego grona odbiorców: naukowców, praktyków prawa, sędziów, prokuratorów, adwokatów, aplikantów, studentów prawa oraz wszystkich zainteresowanych reformą wymiaru sprawiedliwości. To lektura obowiązkowa dla tych, którzy chcą zrozumieć nie tylko, jakie zmiany są potrzebne, ale także dlaczego i na jakich wartościach powinny się one opierać. „Fundamenty nowego procesu karnego” to inspiracja do dalszej debaty i refleksji nad kształtem sprawiedliwego, efektywnego i nowoczesnego procesu karnego w Polsce.

O redaktorach:

Jerzy Skorupka – profesor doktor habilitowany nauk prawnych, sędzia Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu. Zajmuje się prawem karnym procesowym, prawem karnym gospodarczym oraz filozofią i historią prawa. Autor ponad 350 prac naukowych, w tym podręczników akademickich, monografii, komentarzy, artykułów i glos publikowanych w Polsce i za granicą.

Artur Kowalczyk – doktor, asystent w Katedrze Postępowania Karnego Wydziału Prawa Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, sędzia Sądu Rejonowego w Miliczu. Jego zainteresowania badawcze obejmują w szczególności problematykę czynności dowodowych, kompensacji niezgodnego z prawem lub niesłusznego pozbawienia wolności, a także porównawczego prawa karnego procesowego.

Sprawdź więcej publikacji z zakresu prawa karnego: https://wuwr.eu/kategoria-publikacji/prawo-karne

Powrót