0 0,00 

Zapowiedź: Kulturoznawcza teoria kultury Stanisława Pietraszki a socjologia

23/01/2025
Zapowiedź: Kulturoznawcza teoria kultury Stanisława Pietraszki a socjologia

Z radością informujemy, że już wkrótce na rynku pojawi się wyjątkowa publikacja, która przybliży dorobek jednego z najwybitniejszych teoretyków kultury w Polsce: „Kulturoznawcza teoria kultury Stanisława Pietraszki a socjologia”.

Stanisław Pietraszko (1928–2010) należał do grona czołowych polskich teoretyków kultury po drugiej wojnie światowej, był twórcą nowej nauki, której jedynym przedmiotem badań stała się kultura. Był też twórcą pierwszych w świecie studiów z zakresu kulturoznawstwa — kierunek powstał na Uniwersytecie Wrocławskim w 1972 roku. Starał się zmienić nastawienie całej nauki do dyscyplin humanistycznych, ukazując ich specyfikę i możliwości poznawcze mimo trudności badań wynikających z tej specyfiki, których nie doświadczają przedstawiciele nauk ścisłych i przyrodoznawczych. Osiągnął to w niesprzyjających takim dążeniom czasach rządów komunistycznych.

Wszystkich zainteresowanych, którzy chcą zrozumieć fundamenty współczesnego kulturoznawstwa i inspirujące idee stojące za jego narodzinami, ucieszy informacja, że już niebawem ukaże się publikacja dr Jerzego Żurki „Kulturoznawcza teoria kultury Stanisława Pietraszki a socjologia”.

Autor rzetelnie i w sposób pogłębiony prezentuje i analizuje myśl teoretyczną Stanisława Pietraszki w jej wymiarze biograficznym i umieszcza tę analizę w kontekście toczących się w różnych okresach drugiej połowy XX wieku debat i sporów. To jednocześnie opowieść o tym, jak zmieniały się w owym czasie naukowe preferencje i wybory oraz jak konsolidowało się środowisko naukowe wrocławskiego kulturoznawstwa.

Źródła wykorzystane w pracy obejmują różnorodne materiały: nie tylko prace drukowane samego Pietraszki, ale również rękopisy odszukane w ASP, notatki studenckie, czy archiwalne maszynopisy wykładów.

Pominięto materiały niezwiązane bezpośrednio z teorią kultury Pietraszki.

Jak czytamy we wprowadzeniu: Jako wstępną uwagę do niniejszej pracy pozwolę sobie umieścić tu cytat z wykładów Stanisława Pietraszki wygłoszonych do studentów w roku akademickim 2001/2002. Cytat pochodzi zatem z jednego z ostatnich cyklów wykładowych z zakresu teorii kultury. Był to wykład XII z 9 stycznia 2002 roku:

„Tak więc przypomnieć należy, że we wstępnych założeniach kulturoznawczych koncepcje kultury w ogóle wyrastały z zasadniczej dyskusji z podejściem socjologicznym […]”

Stwierdzenie Pietraszki jest ze wszech miar słuszne, ale jak zobaczymy — czytając jego prace, wykłady, wystąpienia — uwaga, że założenia kulturoznawcze wyrastały „z zasadniczej dyskusji z podejściem socjologicznym” nie dotyczy tylko „wstępnych założeń kulturoznawczych” ,które miały miejsce w pierwszej połowie lat siedemdziesiątych. Dyskusja ta toczyła się przez cały czas, od tych „wstępnych założeń” aż po lata dwutysięczne.

Każdy rozdział szczegółowo rozwija aspekty teorii kultury Pietraszki, od jej początków, przez fazy przejściowe, po późne krystalizacje i nowe definicje, oto skrótowy spis treści:

Rozdział I: Zarys kulturoznawczej teorii kultury w pismach badań lubińskich Stanisława Pietraszki

  • Czym są pisma badań lubińskich? – Wyjaśnienie kontekstu i genezy prac Pietraszki związanych z badaniami lubińskimi.
  • Badania potrzeb kulturalnych w Dolmelu – Analiza wczesnych badań i ich wpływu na teorię kultury.
  • Dylematy nauki o kulturze (1972) – Problemy teoretyczne związane z nowymi podejściami w badaniach kulturowych.
  • Kolejne podrozdziały omawiają siatkę pojęciową Pietraszki, główne problemy teoretyczne, takie jak „korelat” czy „sposób życia”, oraz rekapitulację wniosków wynikających z badań.
  • Uczestnictwo kulturalne i relacje między potrzebami a wartościami – Kluczowe tematy związane z funkcją kultury.
  • Czego w teoriach badań lubińskich brakuje? – Krytyczna analiza i wskazanie luk w założeniach teoretycznych.

Rozdział II: Kulturoznawcza teoria kultury Stanisława Pietraszki na etapie przejściowym. Lata 1977–1981

Rozdział koncentruje się na ewolucji teorii w latach przejściowych, porusza problematykę ontologii, genezy, morfologii, struktury i dynamiki kultury.

  • Punkty bazowe teorii kultury – Omówienie kulturoznawczego spojrzenia na humanistykę.
  • Funkcje i dynamika kultury – Zawiera analizę artykułu „Funkcje kultury” oraz kwestie związane z jej zmianami.
  • Problematyka strukturalna – Próba zastosowania nowych koncepcji, np. „wzoru”, w analizie kultury.

Rozdział III: Nowa krystalizacja z lat 1987–1993

Autor omawia konsolidację teorii Pietraszki w późniejszym etapie jego kariery, poruszane są kwestie autonomii kultury, heteronomii, wartości, a także relacji kultury z autonomią człowieka, aneks zawiera refleksje nad socjologicznymi teoriami kultury.

  • Czym ma się zajmować kulturoznawstwo? – Definicja przedmiotu badań kulturoznawstwa.
  • Kultura jako sfera aksjosemiotyczna – Centralna koncepcja, w której kultura jest postrzegana jako obszar wartości i znaków.

Rozdział IV: W stronę definicji kultury i jej interpretacja. Lata 1997–2002

Podrozdziały dotyczą szczegółowych analiz terminów takich jak „wartości” czy „cywilizacja”, a aneks Resurrectione axiosemiosis zawiera poszukiwanie rozwiązań w aksjosemiotycznym podejściu do kultury.

  • Antropologia Pietraszki – Rozważania nad człowiekiem, światem i ich wzajemnym oddziaływaniem.
  • Ontologia i etiologia kultury – Złożone problemy związane z naturą i pochodzeniem kultury.
  • Zapis wykładów 2001/2002 – Analiza struktury i treści wykładów Pietraszki, w tym definicji kultury jako „sposobu bycia”.

Publikacja rzetelnie ukazuje, jak przełomowe idee Pietraszki kształtowały naukę o kulturze w trudnych czasach komunistycznej rzeczywistości, inspirując kolejne pokolenia badaczy. To nie tylko analiza teoretyczna, ale także pasjonująca opowieść o narodzinach i rozwoju kulturoznawstwa w Polsce. Książka skierowana jest oczywiście do badaczy kulturoznawstwa, osób zgłębiających teorię kultury Stanisława Pietraszki, a także studentów i pasjonatów humanistyki, którzy pragną zgłębić rozwój i polemiki związane z kulturoznawczym podejściem do teorii kultury.

Dlaczego warto sięgnąć po tę książkę?

Z recenzji prof. dr hab. Grażyny Woronieckiej, Uniwersytet Warszawski:

Książka stanowi coraz rzadszy dziś, bardzo pozytywny przykład żywotności — mimo wieloletnich presji instytucjonalnych skierowanych na jej unieważnienie w życiu akademickim — relacji mistrz–uczeń w nauce. Mamy tu do czynienia z kompetentnym, wyczerpującym opracowaniem wskazującym na głębokie zżycie się autora z przedstawianą problematyką. Książka jest bardzo ambitnie pomyślana i postawiony cel badawczy został osiągnięty. Autor starannie śledzi kolejne przeformułowania koncepcji kultury, poczynając od lat siedemdziesiątych i kluczowych wówczas dla badanej kwestii badań empirycznych po dojrzałe sformułowania abstrakcyjnego schematu pojęciowego, powstałe po roku dwutysięcznym.

Czytelnik z łatwością daje się pochłonąć opowieści o powstawaniu teorii, której etapy angażują studentów, współpracowników, wpisują się w zlecone badania empiryczne, by ostatecznie przynieść efekt końcowy — polemizującą z tradycją socjologiczną, rozpiętą między filozofią a antropologią społeczną, oryginalną autorską kulturoznawczą teorię kultury. Różnorodność źródeł badawczych pozwala odsłonić historyczne okoliczności przebiegu i uwarunkowań badań empirycznych w konkretnym środowisku formującego się dopiero kulturoznawstwa wrocławskiego.

O AUTORZE:

Jerzy Żurko — doktor habilitowany, pracownik Instytutu Socjologii Uniwersytetu Wrocławskiego, przez wiele lat kierownik Zakładu Socjologii Nauki, Wiedzy i Kultury. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół socjologii kultury. Prowadził badania między innymi nad mniejszością łemkowską w Polsce i zjawiskiem bezdomności. Najważniejsze publikacje: Rozsiedlenie ludności w ramach akcji „Wisła” w dawnym województwie wrocławskim  (Wrocław 2000), Kultura bezdomnych Dolnego Śląska. Analiza systemowo-strukturalna (Wrocław 2013); zredagował także kilka tomów zbiorowych.

Za osiągnięcia naukowe został odznaczony Medalem Komisji Edukacji Narodowej. W latach osiemdziesiątych XX wieku prowadził działalność podziemną, w tym wydawniczą; odznaczono go Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Więcej o autorze tutaj.

Powrót

Przeczytaj również