Zapowiedź: Winogrady i winne wzgórza. Uprawa i produkcja wina na średniowiecznym Śląsku

Już wkrótce nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Wrocławskiego ukaże się nowa książka Winogrady i winne wzgórza. Uprawa i produkcja wina na średniowiecznym Śląsku prof. Dagmary Adamskiej z Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego.

„Winogrady i winne wzgórza” to opowieść o średniowiecznym Śląsku jako zapomnianym centrum winiarstwa – od lokalizacji winnic po kulturę picia wina. Dagmara Adamska wskrzesza historię, łącząc badania archeologiczne z pasją do dawnej tradycji winnej tego regionu.

Ta książka to wyprawa do świata, w którym Śląsk był jednym z ważnych ośrodków produkcji wina w tej części Europy. Autorka opisuje nieco dziś zapomnianą (ale systematycznie odbudowywaną) tradycję regionu, w którym wino było nie tylko symbolem statusu, lecz także istotnym elementem kultury i gospodarki.

Krok po kroku prowadzi czytelnika przez historię średniowiecznych śląskich winnic, odkrywa ich lokalizacje i metody uprawy, rynki zbytu win produkowanych w regionie i kierunki, z których trunek importowano, a także związane z piciem wina ówczesne zwyczaje i kulturę stołu. Jej książka to także historia winogrodników i ich pracy. Dagmara Adamska szczegółowo analizuje skalę produkcji wina od XII do XVI wieku, rekonstruuje techniczne aspekty kolejnych etapów jego wytwarzania oraz opisuje rolę wina w obyczajowości mieszkańców średniowiecznego Śląska.

Wykorzystując różnorodne źródła, w tym badania archeologiczne i onomastyczne, autorka w sposób nowatorski prezentuje średniowieczne winiarstwo na Śląsku, wskrzeszając ważną część historii regionu. Ilustrowana mapami, bogatą ikonografią z epoki i fotografiami unikatowych branżowych artefaktów monografia opisuje ponad pięćdziesiąt średniowiecznych miejsc z winnicami, winiarnie oraz piwnice, które były centrami życia społecznego i gospodarczego od Cieszyna i Bielska po Świebodzin i Krosno Odrzańskie, w tym również we Wrocławiu i na Przedgórzu Sudeckim.

Wino było nie tylko napojem, lecz także symbolem statusu, przedmiotem handlu i elementem religijnej liturgii. Od klasztornych piwnic po mieszczańskie stoły, od karczemnych beczek po arystokratyczne uczty – średniowieczne wino na Śląsku miało swoją niepowtarzalną historię.

Wino pełniło funkcję nie tylko napoju codziennego czy liturgicznego, ale także stanowiło element transakcji, podarków oraz umacniania więzi społecznych. W średniowiecznych miastach było wyrazem gościnności, a jego konsumpcja często towarzyszyła najważniejszym uroczystościom, od wyborów burmistrza po święta religijne. (s. 170)​

Książka zainteresuje zarówno miłośników historii średniowiecznej Polski i Śląska, jak i badaczy, studentów historii, archeologii czy etnografii zajmujących się dawnym rolnictwem i gospodarką. To także wartościowa lektura dla pasjonatów winiarstwa, którzy chcą zgłębić tradycje produkcji wina w Polsce, oraz dla regionalistów pragnących lepiej poznać dziedzictwo Dolnego Śląska. Społeczne i kulturowe aspekty spożycia wina sprawią, że publikacja przypadnie do gustu również kulturoznawcom i socjologom.

W założeniu praca ma charakter naukowy i skierowana jest do badaczy zajmujących się historią gospodarczą, relacjami miedzy człowiekiem a środowiskiem oraz dawnym Śląskiem, aczkolwiek, ze względu na tematykę i przystępny język znajdzie licznych odbiorców wśród krajoznawców, winiarzy i osób zainteresowanych enoturystką.

1. Spis treści i omówienie rozdziałów

• Wstęp – Autorka wyjaśnia cel pracy oraz przedstawia główne założenia badawcze. Wskazuje na lukę w historiografii dotyczącą winiarstwa na Śląsku i przedstawia użyte źródła, w tym dokumenty historyczne, dane archeologiczne i analizy kartograficzne.
• Rozdział 1: Początki winiarstwa na ziemiach polskich i Śląsku – Przedstawienie pierwszych śladów uprawy winorośli w Polsce, sięgających X–XI wieku. Analiza wpływu kolonizacji oraz kontaktów z krajami zachodnimi na rozwój winiarstwa w tej części Europy​.
• Rozdział 2: Rozkwit winiarstwa na Śląsku w XIII i XIV wieku – Opis okresu dynamicznego rozwoju produkcji wina, szczególnie na terenach miejskich i klasztornych. Przedstawienie przykładów miast i regionów, które stały się centrami winiarstwa​.
• Rozdział 3: Śląskie winogrodnictwo w późnym średniowieczu – Analiza wpływ zmian klimatycznych, politycznych i gospodarczych na stagnację oraz regres winiarstwa od XV wieku. Omówienie wpływu wojen husyckich na produkcję wina​.
• Rozdział 4: Winogrodnicy i ich ogrody – praca i organizacja winnic – Opis struktury społecznej i organizacyjnej średniowiecznych winnic i omówienie techniki uprawy, obowiązków winogrodników i ekonomicznych aspektów produkcji wina​.
• Rozdział 5: Znaczenie i obecność wina na śląskich stołach – Rola wina w kulturze materialnej Śląska. Opis spożycia wina wśród mieszczan, szlachty i duchowieństwa oraz roli wina w rytuałach religijnych i życiu codziennym​.
• Uwagi końcowe
• Aneks: Inwentarz wyposażenia wrocławskiej winiarni w 1476 roku
• Bibliografia, indeksy, wykaz ilustracji

Kliknij, aby pobrać spis treści.

Dlaczego warto sięgnąć po książkę?

Publikacja podejmuje unikalną tematykę poświęconą średniowiecznemu winiarstwu na Śląsku i ma bogatą bazę źródłową opartą na materiałach historycznych, archeologicznych i kartograficznych.

Książka napisana jest przystępnym językiem, który sprawia, że zainteresuje wszystkich pasjonatów historii i wina, jest też wzbogacona licznymi ilustracjami i mapami. Autorka pokazuje nowe spojrzenie na gospodarkę średniowiecznego Śląska i rolę wina w codziennym życiu.

Dodatkowo zachętą do sięgnięcia po książkę niech będą również słowa z recenzji:

Monografia powstała jako suma i rozwinięcie wieloletnich badań jej Autorki, sygnalizowanych dotychczas kilkoma niszowymi publikacjami. Co najważniejsze, przedstawienia czytelnikowi tytułowego zagadnienia, poza Autorką omawianej tu książki, praktycznie nikt więcej nie jest w stanie udźwignąć. Jest ona bowiem jedyną specjalistką-historyczką, która zdecydowała się rzucić wyzwanie szczegółowego rozpoznania kwestii średniowiecznego winogrodnictwa i winiarstwa na Śląsku z perspektywy warsztatu mediewisty. (…)

Nie od rzeczy wreszcie jest podkreślenie znaczenia nowoczesnych studiów nad średniowiecznym osadnictwem, z wielkim powodzeniem prowadzonych przez Dagmarę Adamską, niejako przy okazji przysparzających materiału faktograficznego w podniesionej materii, jak i pozwalających interpretować go we właściwym kontekście przyrodniczym i gospodarczym.

prof. dr hab. Mateusz Goliński

O autorce:

Dagmara Adamska — historyk oraz historyk sztuki, mediewistka, związana z Instytutem Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Specjalizuje się w badaniach nad średniowiecznym osadnictwem, ruralistyką i urbanistyką, ze szczególnym uwzględnieniem terenów historycznego Śląska.

Jest autorką licznych publikacji naukowych, w tym monografii Fundacje dewocyjne rycerstwa księstwa świdnicko-jaworskiego w średniowieczu (2005) oraz Wieś – miasteczko – miasto. Średniowieczne osadnictwo w dorzeczu górnej i środkowej Oławy (2019). Ponadto, jest współautorką czterech części Atlasu Historycznego Miast Polskich (2015–2017) oraz trzytomowego Słownika wsi śląskich w średniowieczu (2014–2023). Więcej informacji o autorce znajdziecie tutaj.

Dodatkowo miło nam poinformować, że publikacja uzyskała Patronat portali poświęconych polskiemu winiarstwu:

Miło nam poinformować, że wsparcia medialnego tej publikacji udziela również pierwszy i najstarszy podcast winiarsko-kulinarny w Polsce- Radio Kulinarne Wine Podcast: