ZAPOWIEDŹ: Musica i memoria w środkowoeuropejskich traktatach muzycznych pierwszej połowy XV wieku

Na naszej stronie możecie już znaleźć zapowiedź publikacji „Musica i memoria w środkowoeuropejskich traktatach muzycznych pierwszej połowy XV wieku„. Ta książka to niezwykłe spotkanie muzyki, pamięci i edukacji w średniowiecznej Europie Środkowej — traktaty muzyczne z XV wieku zyskują nowe życie w tej pionierskiej monografii.

Książka „Musica i memoria w środkowoeuropejskich traktatach muzycznych pierwszej połowy XV wieku” autorstwa Ryszarda Lubienieckiego to opowieść o tym, jak uczono muzyki przed wynalezieniem druku. Pokazuje, że pamięć i wyobraźnia były równie ważne co nuty.

Koniec średniowiecza to wyjątkowo fascynujący moment w historii kultury europejskiej. Mimo że rozwój technologii książkowej ułatwił dostęp do tekstu pisanego, kluczowe znaczenie wciąż miały pamięć i przekaz ustny. Zestaw średniowiecznych technik wspierających i kształtujących pamięć — określanych zbiorczo mianem memoria — wywarł istotny wpływ na sposób nauczania dawnych dyscyplin, w tym muzyki.

Ryszard Lubieniecki bada traktaty teoretycznomuzyczne zachowane w środkowoeuropejskich rękopisach, pochodzących m.in. z Czech, Śląska i Mazowsza. Dokumenty te obejmują cały ówczesny program nauczania muzyki: od jednogłosowego śpiewu liturgicznego (musica plana), przez rytmikę menzuralną (musica mensuralis) i kontrapunkt, po grę na instrumentach klawiszowych (ars organisandi). Odwołując się do kluczowych dawnych źródeł dotyczących memorii i sztuki pamięci, autor wnikliwie analizuje strukturę traktatów, stosowane w nich techniki mnemotechniczne oraz specjalistyczną terminologię.

Nawiązując do koncepcji oralności i piśmienności Waltera Jacksona Onga, autor śledzi skomplikowane relacje, w które wchodziły tekst pisany i przekaz ustny. Szczególne miejsce w jego rozważaniach zajmują diagramy i wszelkie elementy graficzne, pomocne w kształtowaniu wyobraźni średniowiecznych muzyków. Rozważania te wzbogaca odniesieniami do własnych doświadczeń i praktyki instrumentalnej, a aspekt performatywny wysuwa się na pierwszy plan w epilogu, poświęconym społecznemu wymiarowi muzyki i pamięci.

„Pamięć — jedna z podstaw ludzkiej (i nie tylko ludzkiej) egzystencji; wszechobecna, a jednocześnie tak trudna do uchwycenia. Przenika niemal każdy aspekt życia: umożliwia odpowiednią reakcję na bodźce zewnętrzne, naukę, zdobywanie wszelkiego rodzaju umiejętności, łączy w sobie wszystkie zmysły, a także daje podstawę do tworzenia się społeczności.

Jednocześnie pamięć wymaga ciągłej aktywności i wkładu energii w celu zachowania informacji. Energia ta ma uchronić nas i przyswajany materiał od zapomnienia — przeciwieństwa pamięci, a zarazem nierozłącznie splecionego z nią elementu umożliwiającego jej efektywne funkcjonowanie.” (str. 8)​

Dla kogo jest ta książka?

Książka skierowana jest do: muzykologów i badaczy średniowiecza, osób zajmujących się historią edukacji i kultury, specjalistów od pamięci kulturowej, memory studies, czy praktyków muzyki dawnej, szczególnie tych zajmujących się muzyką liturgiczną i improwizacją.

Zainteresuje również osoby szukające głębszego zrozumienia, jak uczono muzyki w czasach przed wynalezieniem druku, oraz jak łączono teorię z praktyką i pamięć z notacją.

Dlaczego warto sięgnąć po tę książkę?

Nowe spojrzenie na diagramy i teksty dydaktyczne – autor interpretuje graficzne elementy traktatów jako aktywne narzędzia pamięci, nie tylko ilustracje.

Interdyscyplinarność – łączy muzykologię z antropologią, filozofią, teorią pamięci i edukacją.

Unikalny materiał źródłowy – bazuje na mało znanych rękopisach z Polski, Czech i Śląska.

Własna praktyka wykonawcza autora – autor dzieli się refleksjami wynikającymi z doświadczeń jako muzyk, co nadaje pracy wyjątkową głębię.

Zestawienie teorii z praktyką pamięci – analiza nie tylko tego, co było zapisane, ale jak przekazywano i zapamiętywano wiedzę.

SPIS TREŚCI I OMÓWIENIE ROZDZIAŁÓW:

Wstęp

Wprowadzenie do zagadnień pamięci jako podstawy kultury, zarówno w kontekście społecznym, jak i indywidualnym. Autor zarysowuje główne inspiracje, metodologię i cel książki.

I. Pamięć w kulturze średniowiecznej

Rozdział przedstawia teoretyczne podstawy średniowiecznego rozumienia pamięci, jej związki z filozofią, etyką i sztukami wyzwolonymi. Omawia klasyczne i średniowieczne źródła mnemotechniki oraz kontekst geograficzny (Polska, Czechy).

II. Późnośredniowieczne traktaty teoretycznomuzyczne jako teksty dydaktyczne

Analiza traktatów muzycznych jako narzędzi edukacyjnych. Autor bada ich strukturę, relację między oralnością i piśmiennością, użycie diagramów, notatek i pieśni mnemotechnicznych.

III. Analiza treści traktatów z perspektywy mnemotechniki

Szczegółowa analiza zawartości traktatów — od chorału gregoriańskiego, przez muzykę menzuralną i kontrapunkt, po grę na instrumentach klawiszowych. Zwraca uwagę na sposoby prezentacji wiedzy i narzędzia pamięciowe.

Epilog

Esejowe podsumowanie o retorycznym i performatywnym wymiarze muzyki oraz jej społecznej funkcji w kontekście pamięci.

Pobierz cały spis treści tutaj.

Zachętą do zajrzenia do książki niech będą również słowa recenzji dr. hab. Pawła Gancarczyka, prof. IS PAN:

Wartość monografii Ryszarda Lubienieckiego polega na próbie odczytania tekstów kilkunastu wybranych traktatów z zakresu teorii muzyki (różnych jej działów) z punktu widzenia późnośredniowiecznej sztuki pamięci. Autor wprowadza do polskiej narracji historycznomuzycznej kluczowe dla tego typu badań prace Mary Carruthers The Book of Memory (1990) i The Craft of Thought (1998), czerpiąc zarazem inspirację z ważnej i wpływowej książki Anny Marii Busse Berger Medieval Music and the Art of Memory (2005). Poza tym odczytuje te traktaty w perspektywie przejścia pomiędzy oralnością i piśmiennością, nawiązując do klasycznej już rozprawy Waltera Jacksona Onga Orality and Literacy (1982). Laboratorium jego badań stanowią teksty pochodzące z Europy Środkowej, zwłaszcza z Czech, Moraw, Śląska i Mazowsza. Głębokie wniknięcie dr. Lubienieckiego w badane teksty spowodowało, że dzięki jego pracy otrzymujemy rodzaj przewodnika po problematyce teorii muzyki XV wieku. […]

Niewątpliwie ważne są również osobiste doświadczenia autora, który jako praktykujący muzyk bardzo umiejętnie ukazuje, jak niektóre wyłożone w tych tekstach zasady mogły działać w praktyce — nie tylko kompozytorskiej, lecz również wykonawczej. Pod tym względem do najwartościowszych fragmentów pracy należy podrozdział dotyczący omówienia ars organisandi — czyli sztuki gry na instrumentach klawiszowych. Jest to najbardziej unikatowy nurt teorii muzyki w Europie Środkowej […]. W osobie dr. Lubienieckiego zyskał on kompetentnego i wnikliwego znawcę.

O AUTORZE:

Ryszard Lubieniecki — muzykolog, instrumentalista, kompozytor. Absolwent Akademii Muzycznej w Bydgoszczy w zakresie gry na akordeonie i kompozycji oraz Instytutu Muzykologii Uniwersytetu Wrocławskiego, gdzie uzyskał tytuł doktora i aktualnie pracuje na stanowisku adiunkta. Jako muzykolog zajmuje się przede wszystkim teorią muzyki późnego średniowiecza w relacji do praktyki i przekazu repertuaru muzycznego. Więcej informacji o autorze.