Zapowiedź: Funkcje polityczne rocznic historycznych w Polsce Ludowej (1944–1952)

Już wkrótce nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Wrocławskiego ukaże się nowa książka Barbary I. Rogowskiej Funkcje polityczne rocznic historycznych w Polsce Ludowej (1944–1952). To druga część cyklu poświęconego teatralizacji życia politycznego w PRL, odsłaniająca kulisy manipulacji historią w celu legitymizacji władzy komunistycznej.

Książka „Funkcje polityczne rocznic historycznych w Polsce Ludowej (1944–1952)” Barbary I. Rogowskiej ukazuje, jak oficjalne obchody rocznic stały się narzędziem propagandy i kontroli społecznej, a zarazem jak Polacy nauczyli się na nie uodparniać.

Polscy komuniści już pod koniec okupacji hitlerowskiej, a potem w okresie podporządkowania Polski Związkowi Sowieckiemu, układali kalendarz obchodów rocznic historycznych w sposób, który miał ułatwić im sprawowanie rządów i wprowadzenie „nowej tradycji”, z nowymi bohaterami i wartościami. Ukrywając antypolski charakter narzuconej władzy, dążyli do jej legitymizacji.

Oficjalne obchody rocznic historycznych stały się narzędziem propagandy, a pamięć o przeszłości polem walki o kontrolę nad społeczeństwem. Przestrzeń publiczną podporządkowano ideologii komunistycznej, narzucając narrację promującą marksistowsko-leninowską wizję historii, państwowy ateizm, walkę z Kościołem katolickim, sojusz robotniczo-chłopski, gospodarczy etatyzm oraz obowiązkową przyjaźń z ZSRR. Jednak Polacy, świadomi fałszowania tradycji narodowej, nauczyli się odpierać te manipulacje. Zamiast jednoczyć, uroczystości często budziły sprzeciw i opór.

Autorka odsłania kulisy propagandy stosowanej przez system, który zakładał sprawowanie totalnej władzy nad społeczeństwem — nie tylko jego teraźniejszością i przyszłością, także nad przeszłością.

Spis treści i omówienie rozdziałów

Wprowadzenie

Przedstawia główną tezę książki: rocznice historyczne w PRL były wykorzystywane jako narzędzie politycznej manipulacji i kontroli nad społeczeństwem.

I. Funkcje polityczne quasi-świąt branżowych

Opisuje jak komunistyczne władze tworzyły nowe „święta” zawodowe, takie jak Święto Milicji, Święto ORMO czy Święto Spółdzielczości, aby budować lojalność i wzmacniać ideologię państwową.

II. Funkcje polityczne cyklicznych rocznic historycznych

Analizuje jak obchodzono rocznice powstań narodowych i święto 11 listopada w PRL, zmieniając ich znaczenie na potrzeby nowej władzy.

III. Funkcje polityczne cyklicznych rocznic państwowych związanych z II wojną światową

Przedstawia w jaki sposób obchodzono rocznice wybuchu wojny, powstania warszawskiego i Dnia Zwycięstwa, oraz jak zmieniano ich narrację, eliminując niewygodne elementy.

IV. Funkcje polityczne jednorazowych rocznic o państwowym charakterze

Opisuje selektywną politykę pamięci: które rocznice uznano za ważne (np. bitwa pod Grunwaldem), a które marginalizowano lub reinterpretowano.

V. Funkcje polityczne jednorazowych rocznic o partyjnym charakterze

Ukazuje, jak władza celebrowała rocznice ważne dla ideologii komunistycznej, np. urodziny Stalina czy rocznicę Wiosny Ludów, aby budować kult partii i jej przywódców.

Zakończenie

Podsumowanie, jak społeczeństwo odbierało te manipulacje i jakie były długoterminowe skutki polityki historycznej PRL.

Zachętą do sięgnięcia po tę książkę mogą być również słowa z recenzji:

Książka Barbary I. Rogowskiej wpisuje się w ciąg studiów poświęconych stalinizmowi, propagandzie i jej twórcom (jak przykładowo rozprawy o człowieku tendencyjnym,  nadwiślańskim socrealizmie, przywódczym „natchnieniu milionów” itp.). Można ją traktować jako monografię historyczną, zawierającą prezentację genezy świąt i rocznic, klasyfikację tych zdarzeń właściwą tamtym czasom oraz jako studium decyzji politycznych będących pochodną transformacji ustrojowych.

[…] Autorka pisząc o ustanawianiu pewnego porządku uroczystości w latach 1944-1952, akcentując funkcje poszczególnych świąt i rocznic, szczególnie te instrumentalne i perswazyjne, tworzy obraz o bardziej uniwersalnym znaczeniu. Każdej elicie władzy zależy na organizacji konsolidujących społeczeństwo rytuałów, proklamowaniu uroczystości obchodzonych publicznie i z fanfarami, oczywiście również z właściwymi przesunięciami aksjologicznymi, z nadzieją na wyparcie alternatywnych wizji historii, zaakcentowanie formacyjnej więzi z bohaterami lub przeszłych dokonań uprawomocniających do działań we współczesności.

Z recenzji dr hab. Magdaleny Mikołajczyk

Dla kogo jest książka i dlaczego warto ją przeczytać?

• Dla historyków i politologów – dostarcza unikalnych analiz na temat propagandy i polityki historycznej w pierwszych latach PRL.
• Dla pasjonatów historii XX wieku – ukazuje nieoczywiste mechanizmy manipulacji przeszłością i kształtowania nowej tradycji.
• Dla nauczycieli i studentów – stanowi wartościowy materiał edukacyjny, który pomaga lepiej zrozumieć kontekst powojennej Polski.
• Dla wszystkich zainteresowanych propagandą i manipulacją społeczną – pokazuje, jak władza instrumentalizowała pamięć historyczną i wykorzystywała święta do swoich celów.

Publikacja zawiera bogaty materiał źródłowy, jest oparta na archiwach i dokumentach partyjnych, ujawnia kulisy działań propagandowych. Opisuje reakcje społeczne i wyjaśnia, jak Polacy uodpornili się na ideologiczne manipulacje i przeciwstawiali się fałszowaniu historii.

Znajdziemy w niej opisy różnych typów rocznic i świąt – od państwowych, przez historyczne, po partyjne, pokazując ich różne funkcje i znaczenie.

Przykładowe uroczystości, o których między innymi jest mowa w książce: 70. rocznica urodzin Józefa Stalina, 100. rocznica Wiosny Ludów, 535. rocznica bitwy pod Grunwaldem, 150. rocznica urodzin Adama Mickiewicza, 200. rocznica urodzin Tadeusza Kościuszki, Rocznica wybuchu II wojny światowej, Rocznica powstania w getcie warszawskim, Rocznica powstania warszawskiego, Dzień Zwycięstwa (obchodzony 9 maja każdego roku na wzór ZSRR), Święto Milicji Obywatelskiej (MO) 7 października każdego roku.

Autorka trafnie podkreśla, że sprawujący władzę (lub starający się o jej zdobycie) w procesie zabiegania o legitymizację swojej władzy, zawsze wprowadzają istotne zmiany w kalendarzu świąt państwowych i wprowadzają do niego takie, które uwiarygadniają ich polityczne panowanie. […]

Lata 1944-52 to czas, kiedy Polska zaczyna funkcjonować jako niepodległe państwo. Jednocześnie stała się politycznym łupem Stalina, a jej podporządkowanie Związkowi Radzieckiemu zostało usankcjonowane na konferencji w Jałcie w lutym 1945 r.  […]
W tym okresie, kiedy początkowo nie do końca było jasne, jaka będzie Polska, kiedy orientacja lewicowa (PPR i lewicowa PPS) walczyły o „rząd dusz” – obchodzenie określonych rocznic pełniło istotne funkcje. Kalendarz rocznic i sposób jego realizacji był sygnałem, w jakim kierunku zmierza polskie państwo.

Z recenzji dr hab. Mariana Jasiukiewicz, prof. WSB we Wrocławiu

O autorce:

Barbara I. Rogowska — doktor habilitowana politolog i etnograf. Pracuje w Instytucie Politologii Uniwersytetu Wrocławskiego. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się na przemianach europejskiej obrzędowości politycznej i religijnej, stosunkach wyznaniowych w Polsce i Europie, historii politycznej PRL, antropologii politycznej. Jest autorką monografii: Polityka polskich władz komunistycznych wobec Kościoła rzymskokatolickiego, Funkcje polityczne świąt państwowych i religijnych w Polsce Ludowej. Pod jej redakcją powstała praca Młode pokolenie Polski. Była współredaktorką publikacji W kręgu historii i politologii oraz Propaganda antykościelna w Polsce w latach 1945–1978.

Opublikowała szereg artykułów z zakresu antropologii politycznej (między innymi: Bolesław Bierut — ikonografia wodza, Funkcje znaczka pocztowego w Polsce w latach 1944–1950, Obchody siedemdziesiątej rocznicy urodzin Stalina w Polsce, Obrzędowe formy walki politycznej NSZZ „Solidarność” w okresie stanu wojennego, Przemiany rytuałów religijnych w Polsce na przełomie XX i XXI wieku, Wizerunek Niemca w polskim dowcipie politycznym XX wieku, Idealizacja i dewaluacja Tadeusza Kościuszki, polskiego bohatera narodowego, w kreowaniu rzeczywistości politycznej, Dziedzictwo kulturowe Dolnego Śląska). Jest członkiem Komisji Kultur Europejskich, Oddział PAN we Wrocławiu.

Więcej informacji o autorce oraz inne publikacje znajdziecie tutaj.

Kliknij, aby pobrać spis treści.