Zapowiedź: Od izolacji do resocjalizacji. 100 lat więziennictwa w niepodległej Polsce

Wśród naszych najnowszych książkowych zapowiedzi znajduje się interdyscyplinarne studium, które łączy historię, prawo i socjologię i przedstawia historię polskiego więziennictwa od odzyskania niepodległości w 1918 roku po współczesne dążenia do resocjalizacji. Składa się z 15 artykułów naukowych poświęconych różnym aspektom funkcjonowania systemu więziennictwa w Polsce.

Jak wyglądała kara pozbawienia wolności w Polsce na przestrzeni ostatnich 100 lat?

„Od izolacji do resocjalizacji. 100 lat historii więziennictwa w niepodległej Polsce. Wybrane aspekty” pod red. Grzegorza Straucholda oraz Jerzego Korczaka, Rafała Nowakowskiego, Bartłomieja Perlaka to publikacja, w której autorzy analizują zmiany prawne, społeczne i ideologiczne, kształtujące system penitencjarny. Ukazują ewolucję od modelu represyjnego do bardziej humanitarnego podejścia.

Więzienia i kara pozbawienia wolności towarzyszą społeczeństwom od starożytności, jednak sposób ich wykonywania zmieniał się z upływem czasu. Polski system penitencjarny przeszedł fundamentalne zmiany po odzyskaniu przez Rzeczpospolitą niepodległości po zaborach. 7 i 8 lutego 1919 roku Naczelnik Państwa Józef Piłsudski wydał dwa dekrety o organizacji więziennictwa w odrodzonej  Polsce. Na ich podstawie określono kompetencje Służby Więziennej, która została poddana rygorom wojskowym, a więzienia trafiły pod zarząd Ministerstwa Sprawiedliwości. Od tego momentu system penitencjarny przeszedł długą drogę, podlegając zmianom wynikającym z przemian ustrojowych przed i po drugiej wojnie światowej.

Od izolacji do resocjalizacji. 100 lat historii więziennictwa w niepodległej Polsce to książka, która szczegółowo ukazuje tę transformację. Autorzy analizują zmiany w przepisach prawa oraz ideologiczne przekształcenia, które wpływały na funkcjonowanie instytucji penitencjarnych. Opisują stosowany pierwotnie, tradycyjny model izolacyjno-represyjny oraz rosnącą stopniowo rolę resocjalizacji.

Dzięki interdyscyplinarnemu podejściu, łączącemu historię, prawo i socjologię, powstało studium, które kompleksowo omawia problematykę więziennictwa i wykonywania kary pozbawienia wolności w Polsce w XX wieku. Jest ono także próbą znalezienia odpowiedzi na pytanie o przyszłość polskiego więziennictwa, dążącego do równowagi między karą a resocjalizacją.

Jak dowiadujemy się z recenzji, jest to udany zbiór, przybliżający meandry funkcjonowania więziennictwa na ziemiach polskich w XX wieku. Każdy z tekstów przyczynia się do poszerzenia stanu wiedzy o uwarunkowaniach polityki penitencjarnej w omawianym okresie oraz czynnikach wpływających na jej formułę. Od prezentacji warunków architektoniczno-urbanistycznych do praktycznego funkcjonowania systemu więziennictwa w okresie II wojny światowej i w latach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Z recenzji prof. dr. hab. Piotra Mickiewicza, Uniwersytet Gdański

Co pozostawia po sobie więzień, o czym myśli w trakcie odbywania wyroku?

Jako zachętę do sięgnięcia po tę publikację przywołujemy fragmenty z artykułu Aleksandry Kuligowskiej i Arkadiusza Klimowicza, znajdującego się w książce. Przedstawiono w nim, przy zastosowaniu nowych metod wypracowanych przez historyków i archeologów, analizę i opracowanie materiału źródłowego definiowanego jako carceralia. Składają się nań inskrypcje więzienne pozostawione przez więźniów w zajmowanych przez nich celach i wykonane w różnym materiale.

Znacznie bardziej zajmującym rodzajem carceraliów zidentyfikowanych w tej samej celi (nr 5) były napisy uwzględniające pełne dane osobowe aresztanta, który nie wahał się również przedstawić w formie graficznej powodu swojego zatrzymania (ryc. 23). Połączenie rysunku pistoletu (długość rysunku: 14 cm) i napisu: „to mnie zgubiło” (długość napisu: 40 cm) w pierwszym wersie oraz danych osobowych „Balasiński EZ” (długość napisu: 23 cm) w drugim jest jedynym przykładem połączenia ikonograficznego przedstawienia oraz tekstu w odniesieniu do omawianego aresztu śledczego. Całość inskrypcji jest bardzo wyraźna dzięki zachowaniu
proporcji i regularnemu rozstawieniu liter zapisanych kapitałą.

Spośród szeregu inskrypcji na szczególną uwagę zasługuje jeden napis zarejestrowany w górnej partii ściany (…). Stan zachowania przytaczanego przykładu unaocznia zabiegi, których
dokonywano w celu jego zniszczenia. Być może powodem opisywanych działań była treść, którą udało się odczytać pomimo znacznej destrukcji.

Napis składa się z dwóch wersów. Dzięki zastosowanym technikom komputerowym podczas analiz udało się odczytać w górnym wersie słowo „Konamy” (długość napisu: 38 cm). Z kolei w dolnym wersie z trudem wyodrębniono napis „pomocy” (długość napisu: 23 cm).

Jak wspomniano wyżej, sens całej inskrypcji mógł wzbudzać niepokój służb więziennych, co przyczyniło się do decyzji o próbie jego zniszczenia.

(fragment tekstu Aleksandry Kuligowskiej i Arkadiusza Klimowicza Carceralia z okresu stalinowskiego
Ewidencjonowanie obiektów i problemy metodyczne związane z ich badaniem na przykładzie aresztów śledczych UB i MO w Poznaniu)

O AUTORACH:

Grzegorz Strauchold — profesor zwyczajny, doktor habilitowany nauk humanistycznych. Zatrudniony w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego, kierownik Zakładu Historii Najnowszej oraz kierownik Pracowni Atlasu Historycznego. Autor około pięciuset publikacji. Zainteresowania naukowe: historia XX wieku, w szczególności dzieje Ziem Zachodnich i Północnych Polski, kartografia i geografia historyczna. Manager nauki.

Jerzy Piotr Korczak — emerytowany profesor Uniwersytetu Wrocławskiego, profesor Wyższej Szkoły Bankowej Uniwersytet Merito we Wrocławiu, prawnik. Autor ponad 350 publikacji naukowych, ekspert w dziedzinie prawa administracyjnego, w tym samorządowego prawa ustrojowego, doradca Rady Miejskiej Wrocławia w latach 1996–2010 i Sejmiku Województwa Dolnośląskiego w latach 2006–2023, promotor trzech doktorów nauk prawnych, ponad trzystu magistrów i licencjatów administracji na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii UWr.

Rafał Nowakowski —  doktor nauk humanistycznych, historyk i politolog. Od ponad dekady wykładowca na Uniwersytecie Dolnośląskim DSW we Wrocławiu. Promotor ponad stu licencjatów, autor około stu publikacji naukowych i popularnonaukowych dotyczących funkcjonowania administracji publicznej, ze szczególnym uwzględnieniem samorządu terytorialnego. Od piętnastu lat związany z Urzędem Marszałkowskim Województwa Dolnośląskiego.

Bartłomiej Perlak — doktor nauk humanistycznych, historyk, autor kilkudziesięciu publikacji naukowych. W badaniach koncentruje się na historii Śląska po 1945 roku, w tym na historii sportu, przemysłu i więziennictwa. Autor monografii Ośrodek Sportu i Rekreacji w życiu sportowo-kulturalnym Dzierżoniowa na przełomie XX i XXI wieku (2010) oraz Internowani w ośrodkach odosobnienia podległych Okręgowemu Zarządowi Zakładów Karnych we Wrocławiu w okresie stanu wojennego (1981–1982) (na podstawie pracy doktorskiej pod tym samym tytułem, 2017). Od 2007 roku pracuje w Areszcie Śledczym w Świdnicy, aktualnie jako zastępca dyrektora. Wykłada na Uniwersytecie Dolnośląskim DSW we Wrocławiu i w Wyższej Szkole Biznesu i Nauk o Zdrowiu w Łodzi.

Spis treści do pobrania tutaj.